بررسی تغییرات آبکندها و عوامل موثر بر آن ها در حوزه هلوش منطقه پلدختر لرستان

فرسایش آبکندی یکی از اشکال مهم تخریب خاک است که در اقلیم های مختلف سبب تلفات متفاوت خاک و تولید رسوب می شود. این نوع فرسایش در کشور بیشتر در اراضی کشاورزی بوجود آمده و هر ساله باعث از بین رفتن سطح زیادی از اراضی حاصلخیز کشاورزی و پر شدن سدها و مخازن می شود. با توجه به اهمیت و گستردگی فرسایش آبکندی درحوزه هلوش منطقه پلدختر استان لرستان، در این تحقیق رابطه بین حجم مواد فرسایش یافته و برخی از عوامل همچون خصوصیات خاک، اقلیم ، نوع کاربری اراضی و شیب و مساحت منطقه آبکندی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا مناطق آبکندی تعیین و در مجموع 15 آبکند شامل؛ آبکند خطی (8 مورد)، پنجه ای (3 مورد) و جبهه ای (4مورد) انتخاب گردیدند. ابعاد هر آبکند در ابتدای تحقیق و پس از وقوع شش رگبار منجر به ایجاد روانآب، به صورت صحرایی اندازه گیری شد. از خاک آبکندها نیز نمونه هایی از سه عمق سطحی(50-0)، میانی(100-50) و تحتانی(150-100) برداشت گردید و خصوصیات بافت، هدایت الکتریکی، درصد رطوبت اشباع، مقادیر غلظت یونهای سدیم، کلسیم و منیزیم، نسبت جذب سدیم، مقادیر گچ، آهک و مقدار ماده آلی اندازه گیری و محاسبه گردید. ارتباط بین فرسایش آبکندی با عوامل مختلف موردمطالعه، بررسی و با استفاده از تجزیه و تحلیل عاملی و آنالیز رگرسیون، مهمترین عوامل موثر در فرسایش آبکندی تعیین گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که آبکندهای انتخابی در حوزه فوق در سازندهای پابده و کواترنر در دو کاربری کشاورزی و مرتع می باشند. فراوانی نسبی آبکندها در دو نوع کاربری مورد مطالعه تفاوت معناداری ندارد و مقدار حجم مواد فرسایش یافته از آنها یکسان می باشد. بررسی فراوانی آبکندها در طبقات مختلف شیب نشان داد که آبکندهای پنجه ای، جبهه ای و خطی به ترتیب در طبقات شیب 0 تا 5 ، 5 تا 10 و بیش از 10 درصد دیده می شوند. حجم مواد فرسایش یافته آبکندها در شیبهای بیش از 10 درصد، بیشتر از سایر طبقات شیب بوده و تولید رسوب هر سه نوع آبکند تفاوت معناداری داشتند. آبکندهای خطی بیشتر در سازند پابده و سایر آبکندها در سازند کواترنر قرار داشته اند و رسوب تولید شده از سازند کواترنر بیش از سازند پابده بوده است. مقدار رسوبدهی بافت ها در لایه های مختلف به ترتیب لوم سیلتی، لوم، رسی سیلتی و رسی می باشد که تاثیر نوع بافت خاک لایه های سطحی، میانی و تحتانی بر رسوبزایی آبکندها نیز معنادار بوده است. مطالعه خصوصیات خاک آبکندهای مورد مطالعه نشان داد که در لایه سطحی خاک خصوصیاتی مانند؛ مقدار رس ، نسبت جذب سدیم، درصدشن و سنگریزه دارای ارتباطی معناداری با حجم مواد فرسایش یافته از آبکندها داشته اند اما خصوصیات خاک لایه میانی و تحتانی هیچکدام با حجم مواد فرسایش یافته ارتباط معناداری نداشتند. مساحت حوزه زهکشی آبکندها با ضریب همبستگی نسبتا" خوب مهمترین عامل در حجم رسوب تولید شده از آبکندها بوده و مقدار بارش با ضریب همبستگی 94 % ودر سطح احتمال 1 درصد، مهمترین عامل تاثیر گذار بر فرسایش آبکندی بوده است. مقدار حداقل بارش برای تولید روانآب 17 میلی متر بوده است